Việt Sử : Xứ Đàng Trong 1558 - 1777 (Cuộc Nam Tiến Của Dân Tộc Việt Nam)
“… Những người Việt viết sử Việt bây giờ có thể đếm trên đầu ngón tay. Và cứ thực tình mà nói thì quả chúng ta chưa có sử gia đủ kích thước như đòi hỏi của bộ môn, tuy rằng dưới ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa, người Việt đã có sách sử gần 8 thế kỷ, và bây giờ đã làm quen với khoa học Tây phương gần 100 năm rồi. Không nhắc tới những điều kiện nghèo nàn về tài liệu, về khả năng sáng tác gây bởi chiến tranh, xáo trộn chính trị… chúng ta cũng phải thấy sự chuyển hướng văn tự của ta là một duyên cớ cắt đứt quá khứ khiến cho tủ sách Việt sử ngày nay thật phải gây ngượng ngùng. Người mới không đủ kiên nhẫn và điều kiện đi vào các tài liệu xưa. Người cũ loay hoay trong mớ giấy bản thật dồi dào sự kiện, nhưng cũng thật chứa nhiều độc tố bảo thủ của một thời đại co rút trong kinh, sử… lại vì sự trì trệ của khung cảnh xã hội, những khuôn mặt sử gia “mới” không thủ đắc thấu đáo những phương pháp của sử học tân tiến với nhân sinh quan vững chắc của con người hiện đại trong khi phải đứng khựng trước đống tài liệu cũ để bằng lòng với những lược dịch, trích văn… Nên dù có vơ vào thật nhiều để tập hợp thành những compilation dày cộm, những sử gia Pháp – bản xứ này cũng phải nhường bước trước uy tín của những ông đồ Nho có Tây học. Nhưng các sử gia của thành phần này còn sống đến nay cũng phải gắng gượng mang một chút thay đổi để làm khởi sắc bộ môn cũng như thành phần của mình. Một Phan Khoang của Việt sử xứ Đàng Trong cho ta thấy rõ điều đó…”
