Tác giả: TÔ MINH NGUYỆT
Sinh 1944, quê làng Láng, Hà Nội.
Tốt nghiệp Đại học Tổng hợp (Khoa Ngữ văn).
Cán bộ kỹ thuật Nhà máy ô tô Hòa Bình.
Phóng viên báo Phụ nữ Việt Nam.
Chuyên viên cao cấp Báo chí Ban Tư tưởng Văn hóa Thành ủy TP. HCM
Kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ trên không (1972 – 2022), Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam cùng tác giả - cựu nhà báo Tô Minh Nguyệt - tổ chức sự kiện Thư viết từ Hà Nội - Bom đã rơi trên hè phố thủ đô.
Sự kiện là dịp để chúng ta nhìn lại những gì trong quá khứ, nhìn lại thời bom đạn, với biết bao câu hỏi, trăn trở, về một thế hệ, một thời đại - những con người đầy khát vọng, lý tưởng hừng hực của tuổi trẻ ngày xưa nay đã là những bậc lão thành. Đây cũng là dịp để thế hệ trẻ ngày nay có thể tìm hiểu về sự quật cường và sức mạnh dân tộc trong thời kỳ đầy khốc liệt. Làm sao có được một sức mạnh dân tộc đoàn kết, làm sao mà cả một thế hệ thanh niên có thể cống hiến trọn vẹn tuổi xuân, trọn vẹn sức sống cho đất nước trong hoàn cảnh sống như vậy? Ngay thời điểm đó, Jane Fonda – nữ diễn viên người Mỹ nổi tiếng thế giới – đã ngạc nhiên, đã khóc khi cô tới Việt Nam, tận mắt chứng kiến những gì xảy ra ngay tại thủ đô Hà Nội.
Tất cả đã lay động cả thế giới…
***
Ngược về 50 năm trước, qua mỗi trang viết của cựu nhà báo Tô Minh Nguyệt, chúng ta như được sống trong chiều kích thời gian, không gian của đời sống thường nhật lúc bấy giờ. Tập hợp nhiều truyện, ký viết rải rác trước và sau sự kiện B-52 ném bom Hà Nội, “Thư viết từ Hà Nội - Bom đã rơi trên hè phố thủ đô” như thủ thỉ với chúng ta về những kinh hoàng ngày đó…
Trong số các tác phẩm viết về đề tài kỷ niệm 50 năm Điên Biên Phủ trên không, tập truyện - ký của nữ tác giả Tô Minh Nguyệt có sắc thái riêng biệt hẳn. Bà không nói về vết thương chiến tranh với thái độ đả kích hay hằn học. Cuốn sách là những câu chuyện gia đình, câu chuyện của một người chị, một người con và một người mẹ. Đọc Thư viết từ Hà Nội, người ta thấy ở đó sự can trường của phụ nữ, của một thế hệ chịu thương, chịu khó và rất lạc quan dù cho tình cảnh cực kỳ đau thương. Từng con chữ chân chất rất phụ nữ, rất đời thường đầy chất chứa, đè nén cảm xúc, là những tâm tình mà tác giả gói ghém dành cho em trai Tô Hùng, người vào chiến trường từ năm 17 tuổi và chưa một lần về thăm nhà, đã mãi mãi nằm lại chân núi Ngự Bình (Huế); và làng Láng, nơi có mái nhà tranh mà gia đình bà đã tiếp đón nhiều văn nghệ sĩ đến chơi…
Kết hợp giữa thể loại tin tức - báo chí với cảm xúc cá nhân, tác giả biến những sự kiện đau thương nhất thành trữ tình nhất, dạt dào xúc cảm nhưng vẫn thể hiện được sự khốc liệt của hiện thực. Cảm xúc của tập sách đủ để khơi gợi và lắng đọng chứ không bi lụy, sướt mướt hay hằn học, đó là tỉnh trong cảm xúc - cảm xúc nhưng tỉnh táo, tỉnh trong lời lẽ, văn phong, ý tứ… Và chính vì thế, cách viết của bà, dẫu đã qua 50 năm, vẫn còn rất mới.
Đọc Thư viết từ Hà Nội, chúng ta sẽ thấy ký ức ngày ấy như vẫn còn đâu đây: “óc ách đầy vơi”, “thì thầm thiết tha” (chữ dùng của tác giả). Đọc để thấy sự lạc quan, bền bỉ tinh thần của một thế hệ giữa thời gian khó, đọc để thấy trong hoàn cảnh đen tối nhất, người ta vẫn sống tình cảm, xem nhau như máu mủ, không ai đói, cũng chẳng ai bỏ ai ở lại… và đọc để thấy được phụ nữ thời ấy dũng cảm, chịu đựng đến nhường nào.
***
Một trong những trích đoạn xúc động nhất trong sách là khi tác giả miêu tả mình bước đi giữa cảnh tan hoang của làng mạc, phố phường thủ đô sau khi B-52 dội bom đêm trước:
“Năm 1972, Hà Nội báo động suốt ngày đêm. Trẻ con, người già đi sơ tán. Mọi hoạt động khác vẫn diễn ra bình thường. Hầm tránh bom đào ngay cạnh bàn làm việc, ở tòa soạn của chúng tôi là báo Phụ nữ Việt Nam, lớp học Anh văn vẫn mở cho những người ở lại…
Ở tòa soạn những ngày ấy, chúng tôi vẫn rủ nhau đi ăn kem que Bờ Hồ rồi đi uốn tóc và đùa: “Nó bom cứ bom, mình chén cứ chén.” Có lần chúng tôi đang cầm que kem ở phố Bà Triệu thì có báo động. Rocket đánh trúng sứ quán Pháp cách chúng tôi vài bước. Ba đứa chúng tôi nhảy xuống một cái hầm cá nhân chật muốn ngộp thở… Giữa tháng 12-1972, Hà Nội căng thẳng hơn. Báo động liên hồi. Rồi B-52 “rải thảm” Hà Nội. Có mặt trong 12 ngày đêm “Điện Biên Phủ trên không” ở Hà Nội, chúng tôi vừa trực cơ quan, vừa đi viết bài. B-52 đã cày xới khu phố nghèo Khâm Thiên đêm Noel 1972. Lòng phố không một vết bom nhưng hai bên phố, nhà bị đào lên như những cái ao. Các bảng hiệu Nhận làm bánh qui, Mạng vá quần áo, Cửa hàng rau quả, Làm chìa khóa, Ông lang Thành chuyên trị ho gà... lủng lẳng trước những căn nhà bé nhỏ đổ sập, xiêu vẹo. Bệnh viện Bạch Mai, làng rau Láng quê tôi cũng bị B-52 cày lên nham nhở. Ở phố Khâm Thiên, nhiều cửa hàng tầng trên sập, tầng dưới vẫn bán hàng. Phố Huế, chợ Mơ đỏ rực khẩu hiệu “Chúng ta thà hy sinh tất cả chứ không chịu quy phục”, “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”...
Đi trên đường phố Hà Nội những ngày ấy, tôi bắt gặp rất nhiều dòng chữ ghi vội trên cửa: “Bố bị thương, con theo bà đi sơ tán”, “Em ở nhà máy trực”, “Nhà an toàn, đồ đạc không còn gì. Mẹ đi bán rau nơi sơ tán”, “Nhà không còn ai, xe đạp ở đồng chí trưởng khối”... Tôi đi qua các hiệu sách, cửa hàng ăn, mọi sinh hoạt vẫn bình thường. Quầy hoa bên hồ Hoàn Kiếm sau báo động lại rất đông người. Đám cưới của hai xạ thủ nhà máy cơ khí Hà Nội tổ chức ngay bên mâm pháo. Chưa bao giờ người Hà Nội xếp hàng mua báo dài như những ngày ấy…”
***
Tập truyện bao gồm 3 phần:
Phần Tiếng hát hậu phương là những câu chuyện tác giả ký họa lại những gương mặt người đã cật lực sống, hết mình hát vang bài ca lao động, luôn tin vào ngày mai, đó là các bài Tiếng hát hậu phương, Đi học trong tầm súng, Những cô gái làng Hoa, Hoa đồi…
Phần tiếp theo - Bom đã rơi trên hè phố thủ đô - trọng tâm là tâm tư, tình cảm tác giả viết về người thân của mình, về làng Láng... Cũng ở phần này, mặc dù chất trữ tình được đẩy lên cao nhất (dù có nhiều bài mang đậm chất thư tín hay báo chí) nhưng cũng là phần ác liệt nhất khi tác giả dồn sức để miêu tả từng gương mặt người dưới mưa bom bão đạn, đó là các truyện như Hạnh phúc của mẹ, Thư viết từ Hà Nội, Tấm hình tuổi 20, Mái nhà của mẹ, Ngày con chào đời, Đi tìm hạnh phúc…
Phần cuối là các bài viết về tác giả như Ký ức Jane Hà Nội, cụ thân sinh của bà là Giai nhân một thời cùng một số hình ảnh tư liệu.
Trân trọng giới thiệu!
