Ai đẩy Thuý Kiều vào lầu xanh? Ai xô Alissa vào khung cửa hẹp? Định mệnh hay nghi ngẫu? Hoàn cảnh xã hội, tư tưởng tôn giáo, hay ý thức quyết tuyển tự do của con người, hay tâm thức của thiên tài sáng tác? Hay mọi thứ đó phối hợp? Ta tạm nói theo lối hồ đồ: chính Nguyễn Du đã đẩy Kiều vào lầu xanh; chính Gide đã xô Alissa vào khung cửa hẹp. Để làm gì? Vào phong trần, Thuý Kiều té sấp ngửa, mình mẩy đầy bụi, xiêm áo đảo điên, bị tước đoạt mọi quyền sống, chính khi đó Nguyễn Du lại đề huề đưa đức lý công thức ra khuyên giải; nhưng tại sao trong lời tương nhượng ôn tồn, bỗng dưng toàn thể vấn đề tư tưởng được đặt trở lại với xã hội Á Đông? Bước vào khung cửa hẹp băng tuyết, nằm chết lạnh giữa niềm trinh bạch cóng giá chơi vơi, tiếng than dài của Alissa bỗng báo hiệu cho xã hội Tây Phương biết rằng họ đã sống dở chết dở, suốt hai nghìn năm. Nghĩa là kể từ ngày những tiếng nói dậy từ nguồn sống thiên thu bị nhân gian hiểu theo lối hẹp hòi công thức. Đứng ở bình diện tư tưởng khác, chúng ta lại còn nghe ra ngôn ngữ hư vô bàng bạc. Gide cũng như Nguyễn Du đều suy tưởng lẽ hư vô đến tột vời, vàcònđixa hơn 1 hơn những thiên tài như Neitzsche, nhìn thấy chân trời phối hợp của hư vô và vĩnh thể, bắt gặp Lão Tử, Thích Ca, Perménide, Homère aède Hy-Lạp và người dân quê Việt Nam. Gió đưa cơn buồn ngủ lên bờ Nhà khung cửa hẹp có ai ngờ chi không? Và lời tựa đến đây chưa có kết thúc. Tuy nhiên, cũng có thể kết thúc bằng lục bát thạch lựu mùa hè: Lựu hoa đầu ngõ lập lòe Dưới hoa quyên đã gọi hè thế ru Trong hoa phát tiết sa mù Mùa dâng nhị bội sương phù du tuôn. Bùi Giáng
Về tác giả
Tiểu sử André Gide: 1869 : sinh ra đời tại Paris. 1891 : gặp Mallarmé lần đầu 1893 : sang Bắc Phi 1895 : cưới cô em họ Madeleine Rondeaux, một người đàn bà có tính chất giống nhân vật Alissa trong La Porte Étroite. 1926-1927 : du lịch qua Congo. 1936 : du lịch qua Nga. 1938 : Madeleine Rondeaux qua đời. 1942 : sang Bắc Phi. 1947 : nhận giải Nobel. 1951 : mất tại Paris.
