HOÀI CẢM
(TRÍCH HỒI ỨC LỤC)
Lời thơ Tây nói: “Nên yêu mến cái gì không trông thấy hai lần” Biết cõi thế là cõi không, cuộc đời là giấc mộng thì sao khỏi đem lòng lưu luyến mến yêu: mến yêu mà mến yêu những cái không trông thấy lại hai lần thì trong sự mến yêu ấy tất nhiên là có lòng âu yếm nồng nàn như muốn vồ lấy, bắt lấy, bồng ẵm lấy vào mình, lại tất nhiên là có ý xót xa thương tiếc, đau đớn ngậm ngùi. Có lòng âu yếm nồng nàn là biết trước rằng cái mình yêu mến đó không để cho mình được mến yêu mãi mãi, mà mình chỉ được mến yêu trong chốc lát mà thôi, âu yếm, nồng nàn, vội vàng lật đật vì tiếc cái thì giờ được cùng với cái mến yêu ấy gặp gỡ chẳng bao lâu, lại xót xa thương tiếc, đau đớn ngậm ngùi là biết trước rằng cái mình yêu mến đó sắp bỏ mình mà đi lần vào cõi chết. Đã đối với cái chết thì lòng nào mà chẳng đau đớn ngậm ngùi; mà bao những cảnh quanh mình trước mắt ta, hằng ngày kia, há phải chẳng là những cảnh chết và những cảnh sắp đi vào cõi chết cả đấy sao? Chiếc lá rụng, cánh hoa tàn, tan tác khóm mây bay, nao nao dòng nước cuốn, mặt trời lặn bóng trăng tà, tiếng con chim réo rắt, não nùng gọi tiếc buổi xuân qua, kêu sợ ngày thu lạnh, nỗi thương nhớ phôi pha, mối cảm tình phai nhạt hết thảy đều là cảnh chết và cảnh sắp bước vào cõi chết cả, đối với người đa cảm khách đa sầu, cũng thấy thảm thê đau đớn não nuột, bi thu như đối với cái chết hiển nhiên trước mắt, ghê sợ hãi hùng như cái cảnh người hấp hối vật vã quằn quại trong làn tử khí để giã cõi “có” bước vào cõi “không” mà rơi xuống vực sâu vô-để lạnh lẽo tối tăm. Cảnh sắc dẫu đậm đà tốt đẹp thế nào, cảm tình ân ái dẫu nồng nàn đằm thắm thế nào rồi cũng đều một giây phút một giờ, một ngày tiền định nào đó mà biến đi, mà lướt qua, mà tan mất như hòn đá ném xuống mặt nước đánh tõm một cái rồi chìm lĩm, để lại trên mặt nước những vòng nhỏ mà ngấn to, những vòng ấy càng vùng ra thì ngấn sẽ mờ đi, dần dần xóa nhòa tan mất, mặt nước lại âm thầm, lặng lẽ, không còn sót lại một chút tăm tích gì. Cảnh ngộ, thân thể cảm giác ái tình của mình tất rồi cũng đến giờ phút ấy; mình vẫn nơm nớp đợi, không biết nó đến vào lúc nào, mà kỳ hạn nó đến hẳn là không lâu, nay muốn cho kỳ hạn ấy được lâu dài ra một chút thời những người yêu, cảnh đẹp, những tiếng động, bóng váng, thoáng lướt qua trên con đường mình đi, nên cố ghi chép lại, đó ví như tiếng ca hát nghêu ngao để vui chân trong lúc đi đường, khi mình đi qua rồi, người đi sau trên con đường ấy tuy là, không thấy bóng người đi trước, mà trong khoảng rừng núi gió mây còn nghe văng vẳng cái dư vận, dư âm du dương bất tuyệt.
Thay lời tựa
Ngày gió nam năm Quí Dậu 6 – VIII – 1933
NAM PHONG TẠP CHÍ số 189
Tháng X - 1933
